Met de toenemende focus op energie-efficiëntie en duurzaamheid worden de eisen aan gebouwen steeds strenger. Eén van de meest impactvolle ontwikkelingen op dit gebied is de verplichte invoering van een Gebouwautomatiserings– en Controlesysteem (GACS) voor grote gebouwen. Vanaf 31 december 2025 moet elk niet-woongebouw met een verwarmings-, koel- of gecombineerd klimaatsysteem van meer dan 290 kW voorzien zijn van een GACS. Deze eis is vastgelegd in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) en vloeit voort uit de Europese EPBD III-richtlijn, die sinds 2020 is opgenomen in het Bouwbesluit. Maar wat doet een GACS precies? En wat zijn de voordelen van een GACS? En wat is de relatie tussen een GACS en de EBD-IV? We leggen het je allemaal uit in dit artikel.

In de kern is een GACS een geavanceerd gebouwbeheersysteem (GBS) waarmee alle technische installaties en apparaten in een gebouw centraal kunnen worden beheerd en geoptimaliseerd. Het gaat echter verder dan traditionele gebouwautomatisering: een GACS koppelt niet alleen systemen, maar zorgt ook voor slimme monitoring, analyse en bijsturing van energiegebruik. Dit maakt gebouwen niet alleen efficiënter en duurzamer, maar biedt ook concrete inzichten en verbeteropties van de energieprestaties. Wij zijn dan ook erg enthousiast over deze ontwikkeling. 

Een GACS vormt hiermee een zeer nuttige bijdrage aan de duurzaamheid van een gebouw. Ja, het is een nieuwe verplichting, maar bij Drietech & Verhoef zien we GACS echt als een kans. Eén die we met beide handen moeten aangrijpen. In dit artikel geven we jullie een inhoudelijk overzicht van wat de GACS inhoudt. In de komende maanden houden we jullie op de hoogte van verdere ontwikkelingen.  

Een GACS moet volgens de regelgeving minimaal drie kernfuncties vervullen:

1. Continue monitoring en optimalisatie van energiegebruik

• Het systeem houdt het energieverbruik permanent bij en biedt mogelijkheden om dit bij te sturen waar nodig.

2. Energie-efficiëntie bewaken en verbeteren

• Rendementsverliezen van technische installaties worden geïdentificeerd en geanalyseerd. De beheerders van de voorzieningen of technische bouwsystemen kunnen worden geïnformeerd over de mogelijkheden om de energie-efficiëntie te verbeteren.

3. Interoperabiliteit en communicatie tussen systemen

• Een GACS maakt real-time communicatie mogelijk tussen verschillende technische systemen en apparaten. Dit zorgt voor een naadloze integratie, ongeacht de fabrikant of technologie.

In essentie betekent dit dat een gebouw niet alleen voorzien moet zijn van een intelligent beheersysteem, maar ook van een slimme energiemanagementlaag. Dit maakt het mogelijk om zowel het comfort als de energie-efficiëntie te optimaliseren en om op data gebaseerde beslissingen te nemen voor verdere verduurzaming.

Om te bepalen hoe een Gebouwautomatiserings- en Controlesysteem moet worden ingericht, wordt gekeken naar de NEN-EN-ISO 52-120-1. Deze internationale norm biedt een gedetailleerd kader waarin per installatietype wordt omschreven welke regelingen mogelijk zijn en in welke classificatie deze vallen. De classificatie loopt van categorie A (hoogste prestaties) tot categorie D (laagste prestaties). Volgens de Europese EPBD III-richtlijn moeten installaties minimaal voldoen aan categorie C, waarbij het gebouwbeheersysteem (GBS) ten minste categorie B moet halen.

De verplichte toepassing van een GACS heeft betrekking op een breed scala aan gebouwinstallaties, waaronder:

• Verwarmingssystemen – Efficiënte regeling van temperatuur en warmteverdeling.

• Warmtapwaterinstallaties – Monitoring en optimalisatie van warmwatergebruik.

• Airconditioning – Geautomatiseerd beheer van koeling en luchtbehandeling.

• Ventilatiesystemen – Dynamische aansturing van luchtstromen en luchtkwaliteit.

• Verlichtingssystemen – Slimme verlichting op basis van gebruik en daglichtinval.

• Zonwering – Automatische aanpassing op basis van licht- en temperatuurbehoefte.

• Gebouwbeheersystemen (GBS) – Centrale integratie en controle van alle bovengenoemde installaties.

De invoering van een Gebouwautomatiserings- en Controlesysteem (GACS) is niet alleen een wettelijke verplichting, maar biedt ook aanzienlijke voordelen op het gebied van energie-efficiëntie, comfort en onderhoudskosten. Uit diverse pilotprojecten blijkt dat de implementatie van een goed ingerichte GACS kan leiden tot een besparing in energieverbruik van 20-40%. Dit komt doordat installaties slimmer worden aangestuurd, waardoor ze efficiënter functioneren, minder energie verspillen en een langere levensduur hebben. Een ander voordeel is dat gebouwen met een GACS een vrijstelling krijgen van de verplichte EPBD III-keuring (een 4- of 5-jaarlijkse inspectie die sinds 2020 geldt voor installaties van 70 kW of groter). 

Het wettelijk kader rondom GACS blijft zich ontwikkelen. Recent is de EPBD IV-richtlijn goedgekeurd, die een belangrijke aanpassing met zich meebrengt: de grenswaarde voor de verplichte invoering van een GACS wordt verlaagd van 290 kW naar 70 kW. Deze wijziging zal naar verwachting per 31 december 2029 ingaan. Ben je van plan om een nieuw pand te bouwen of een bestaand gebouw te renoveren met een klimaatsysteem tussen 70 kW en 290 kW? Dan is het verstandig om nu al rekening te houden met deze toekomstige regelgeving, zodat uw gebouw toekomstbestendig is en voorbereid op strengere energie-eisen.  

Met de goedkeuring van de EPBD IV op Europees niveau zal deze de komende tijd worden geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. Een belangrijke wijziging binnen deze richtlijn is de verplichte monitoring van de binnenmilieukwaliteit, die op 29 mei 2026 van kracht wordt. Daarnaast stelt de EPBD IV eisen aan de integratie van PV panelen, met verschillende deadlines afhankelijk van het type gebouw. Tot slot wordt lichtmanagement toegevoegd aan de GACS.  

GACS is een kans om jouw gebouw nog duurzamer te maken. Waar een GACS voor veel gebouwen nu een verplichting wordt, is het altijd al goed geweest om te meten en weten waar (lees hier meer over in dit artikel), wanneer en hoe je energie gebruikt. Bij Drietech & Verhoef houden wij ons al jaren bezig met gebouwautomatiseringssystemen. Zo zorgen we er ook nu met de GACS voor dat we klaar staan bij nieuwe verplichtingen.